نقش سن و سابقه کار در خستگی سالمت و بهزیستی اجتماعی کارکنان مطالعه موردی: کارکنان حمل و نقل ریلی ایران

Transcript

1 بهداشت کار و ارتقای سال اول شماره اول تابستان 6931 نقش سن و سابقه کار در و بهزیستی اجتماعی کارکنان مطالعه موردی: کارکنان حمل و نقل ریلی ایران *3 شهناز طباطبایی 1 رضا خانی جزنی سعید قانع مقاله پژوهشی تاریخ دریافت: 1390/11/11 تاریخ پذیرش: 1391//19 ارجاع: شهناز طباطبایی رضا خانی جزنی سعید قانع. نقش سن و سابقه کار در و بهزیستی اجتماعی کارکنان مطالعه موردی: کارکنان حمل و نقل ریلی ایران. بهداشت کار و ارتقای.19-3 :)1(1 ;1391 چکیده مقدمه: این مطالعه به بررسی نقش سن و سابقه کار در و بهزیستی اجتماعی )با مالحظه برخی از متغیرهای جمعیتشناختی( درکارکنان حمل ونقل ریلی ایران میپردازد. روش بررسی: 055 نفر از کارکنان حمل و نقل ریلی)راهبران و روسای قطار( بطور تصادفی از جامعه آماری 055 نفری انتخاب شدند که 013 نفر از آنها پرسشنامههای اطالعات جمعیت- شناختی و عوامل شغلی سازمانی را تکمیل نمودند. آلفای کرونباخ پرسشنامه ( 191/ 5( و روایی آن از طریق تأیید متخصصان و محاسبه شاخص روایی محتوا ) CVI ( )5/90( برآورد گردید. تحلیل دادهها توسط آزمون همبستگی t مستقل و تحلیل واریانس یکطرفه و با استفاده از نرم- افزار SPSS 0 انجام گرفت. یافتهها: نشان داد که بین سن کارکنان و در آنها بین بهزیستی اجتماعی با حقوق با سیستم کاری و و بهزیستی اجتماعی با موقعیت شغلی و سایقه کار از لحاظ آماری رابطه معنادار وجود دارد )5/551 < P (. بعالوه بین این متغیرها و وضعیت تأهل داشتن فرزند نوع آموزش گذرانده و سطح تحصیالت کارکنان تفاوت معناداری یافت نشد. نتیجهگیری: در یک جمع بندی ی میتوان گفت سن و سابقه کار در کارکنان حمل و نقل ریلی عامل مهمی در بروز و کاهش میباشد. ید واژه ها: و بهزیستی اجتماعی حمل و نقل 1 استادیار گروه ایمنی صنعتی دانشکده ایمنی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران استاد گروه ارگونومی دانشکده ایمنی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ایران دانشجوی 3 دکترای ارگونومی گروه مهندسی بهداشت حرفهای دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران تهران ایران ( نویسنده مسئول: )saeedghaneh@yahoo.com

2 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... مقدمه ما در عصری زندگی میکنیم که سازمانهای مختلف با تشکیالت بزرگ و کوچک پیرامونمان را فراگرفتهاند و در زندگی ما نفوذ کردهاند. بسیاری از مردم بخش مهمی از وقت خود را در این سازمانها سپری میکنند )1(. سازمانها با ماهیت خاص خود آثار گوناگونی بر فرد میگذارند. هرچند این اثرات لزوما مخرب و غیرقابل کنترل نیستند میتوانند بر عملکرد فرد تأثیر عمیقی داشته باشند )(. ارگونومی به عنوان یک علم به گسترش دانش در مورد قابلیتهای عملکردی محدودیتها و دیگر خصوصیات انسان که در رابطه با تعامل افراد با دیگر اجزای سیستم میباشند پرداخته و بعنوان یک عمل به کاربرد فناوری انسان - سیستم به منظور تحلیل طراحی و ارزیابی سیستمها جهت افزایش ایمنی راحتی اثربخشی و کیفیت زندگی شغلی میپردازد )3(. ماکروارگونومی به عنوان رویکرد سیستمهای اجتماعی- فنی طراحی سیستمهای سازمانی و کاری طراحی تعامالت مربوط به انسان دستگاه انسان- محیط انسان - نرمافزار را در مدنظر قرار میدهد )0(. سیستمهای اجتماعی فنی برای سازمان شامل سه زیرسیستم اجتماعی فنی و محیط خارجی مرتبط با سازمان میباشند که به هم وابسته در تعامل با یکدیگر و با طراحی سیستم کاری هستند )0(. زیرسیستم انسانی دارای حداقل سه مشخصه عمده میباشد که برای طراحی ساختار سیستم کاری سازمان حساس و مطرح میباشند و عبارتند از: میزان حرفهای بودن ویژگیهای جمعیتشناختی و جنبههای روانی اجتماعی محیط کار )0(. بنابراین با توجه به موارد فوق و رسالت علم ارگونومی مبنی بر درنظرگرفتن خصوصیات و محدودیتهای انسانی از یک سو و خصوصیات و ویژگیهای کار و اخیرا سیستم کار و سازمان از سوی دیگر جهت به حداکثر رساندن تناسب و هماهنگی بین این دو تحقیقی با هدف بررسی و تعیین نقش و ارتباط با و بهزیستی اجتماعی کارکنان حمل ونقل ریلی ایران با مالحظه بر ویژگیهای جمعیتشناختی آنها و فراهمسازی زمینه بهتر و روشنتر برای درک ارتباط چنین عواملی در سازمان انجام شده است. وضعیتی ناشی از عدم استراحت کافی است که عضالت احشا داخلی و سیستم عصبی مرکزی ارگانیسم به علت کاهش توان سلولی و انرژی نمیتوانند فعالیتهای خود را به طور طبیعی و با استفاده از همان منابع انرژی انجام دهند ) 1 (.سازمان بهداشت جهانی در نظامنامه خود نیز را به عنوان "وضعیت کامل تندرستی از نظر جسمانی روانی و اجتماعی و نه صرفا نبود بیماری یا ناتوانی" تعریف مینماید که با توجه به ) 7 (.افزایش سن با تغییراتی در افراد همراه است. به علت تغییرات در غضروفها تاندونها و عضالت تواناییهای استی عضالنی کاهش مییابد استقامت دامنه حرکتی مفاصل و میزان حرکات گردن و تنه کاهش مییابد )1( و حرکات کندتر و با دقت کمتری صورت میگیرد )9(. بهزیستی اجتماعی Well-being( (Social را میتوان شامل پیامدهای محسوس قابل اندازهگیری و غیرمادی فردی دانست که از طریق توسعه بیشتر اجتماعی و اقتصادی بهیود یافته و منجر به افزایش مشارکت فرد در فعالیتهای اجتماعی هدفمند میگردد. با افزایش سن فرد به میزان بیشتری در فعالیتها ایفای نقش نموده و مشارکت مینماید و شبکه اجتماعی خود را از طریق ارتباط با خانواده دوستان و همکاران گسترش میدهد )0(. برخی از سازمانها مثل صنایع سنگین که دارای خطوط تولید هستند و خاموش و روشن کردن دستگاهها بسیار هزینه بر خواهد بود یا صنایع خدماتی که وظیفه ارائه مراقبتهای بهداشتی را دارند )15( یا صنایع حمل و نقل )11( بایستی بطور پیوسته بکار بپردازند. ساعتهای کاری غیراجتماعی به علت گسترش صنایع رفاهی و متمرکز به سرعت در حال افزایش است چراکه بایستی هزینههای تجهیزات را به سرعت کاهش داد )13-1(. میتوان مشکالت ناشی از نوبت کاری را در قالب جدول شماره یک ارائه نمود: مشکالت گوارشی قلبی 0

3 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران عروقی و مشکالت مربوط به حاملگی از مسائل رایج مرتبط با نوبت کاری هستند )10(. پژوهشهایی نیز در زمینه تفاوت- های نوع موقعیت کاری در ارتباط بین ساعات کاری و ی صورت گرفتهاند و نشان دادهاند افرادی که در موقعیتهای شغلی پایینتری قرار دارند و به مدت طوالنی کار میکنند کنترل شغلی و درآمد کمتری دارند. همچنین یافته- ها نشان میدهند که تأثیرات منفی ساعات کاری طوالنی بر کارکنان میتواند در صورت انجام کار در شرایط کنترل شغلی محدود و با درآمد پایین وخیمتر گردد )10-11(. همچنین مطالعات نشان میدهند که کنترل داشتن بر زمان انجام کار و نیز بر تعداد ساعات کاری نحوه کارکردن مثل رضایت از برنامه کاری تعهد مدیریت و رضایت شغلی را افزایش میدهد )17-11(. مطالعهای در آمریکا نشان داد که ساعات کاری طوالنیتر با تأثیرات منفی بیشتری بر جسمانی همراه میباشد )19(. استرس شغلی مزمن با بیماری کرونری قلب همراه است و این رابطه در سنین پایین تر از 05 سال معنادار است )5(. کاهش یا اختالل خواب شایعترین پیامد کار بصورت نوبتکاری در هر شغل میباشد که بعلت اختالل ریتم سیرکادین میباشد )1(. نوبتکاری کارایی و عملکرد شغلی را نیز کاهش و خطا و حوادث را افزایش می- دهد. برخی مطالعات نشان دادهاند که احتمال رخ دادن حوادث و جراحتهای صنعتی در طول شب و در نوبتهای بعدازظهر بسیار بیشتر از نوبتهای روز است )(. محققین بیان میکنند که رابطه ساعات کاری طوالنی با بهزیستی پایین را میتوان تا حدودی بعلت نبود زمان بهبود کافی نزد کارکنان جهت رفع تأثیرات منفی ناشی از کار طوالنی دانست )3(. اسپارکس و همکاران) 1997 ( در مطالعه مروری 1 پژوهش در رابطه با طول ساعتهای کاری و را مورد بررسی قرار داده و بیان کردند که رابطه مثبتی بین تعداد ساعتهای کاری و عالئم مربوط به )فیزیولوژیکی و روانشناختی( وجود دارد بطوری که ساعات کاری بیشتر با کمتری همراه میباشد )0(. گلس و فوجیموتو )1990( در بررسی خود دریافتند که پرداخت حقوق مناسب باعث کاهش سطوح افسردگی در کارکنان میگردد ولی با افزایش بسیار زیاد ساعات کاری عالئم افسردگی نیز شروع به افزایش میکنند که در مردان شایعتر است )0(. ولی باید توجه داشت که ساعات کاری طوالنی و غیرمعمول برای تمام کارکنان )بدون توجه به موقعیت و رتبه آنها( مضر است. هرچند که عواملی مثل استعدادهای فردی انگیزش و فرهنگ سازمانی نیز وجود دارند که این اثرات را تعدیل میکنند )0(. اکثر مطالعات پیرامون زمان کار و تعامل کار زندگی تأثیر ساعات کاری هفتگی را در مدنظر قرار میدهند. این بدان دلیل است که آنچه که بطور روزانه یا هفتگی رخ می- دهد تأثیر اصلی را بر نحوه هماهنگی زمانبندی کار و زمان- بندی فعالیتهای خانوادگی و زمان باقیمانده جهت شرکت در سایر فعالیتهای زندگی فردی )اوقات فراغت ارتباط با دوستان شرکت در اجتماعات( دارد. تعارض کار - خانواده Mental ( بهزیستی روانی ) Work-family Conflict( ( Well-being رضایت شغلی و رضایت از زندگی را کاهش میدهد که به زندگی خانوادگی لطمه وارد کرده و تأثیرات منفی را نیز بر اثربخشی و بهرهوری فردی به همراه دارد چراکه کاهش بهزیستی روانی باعث استرس اضطراب و افسردگی میگردد )1(. مقایسهای که بین کارکنان نوبتکار و کارکنانی که در نوبتهای خیلی طوالنی )مثل نوبتهای طوالنی و در محلهایی که آنها را برای زمان- های طوالنی از خانه خود دور میکند مثل کار در معدن( در شیلی مشغول به کار هستند نشان داد که تأثیر منفی نوبت- کاری بر بهزیستی روانشناختی و رضایت نسبت به زندگی خانوادگی در کارکنان مشغول در نوبتهای خیلی طوالنی بسیار وخیمتر میباشد )1(. در یک مطالعه مروری با عنوان عوامل جمعیتشناختی و حوادث رانندگی که توسط میلیا و همکاران )511( صورت گرفت ارتباط عوامل جمعیتشناختی نوع کار و شخصیت مستعد حادثه و ریتم سیرکادین با 06

4 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق اظهار شد که توافق عمومی بر سر این موضوع وجود دارد که در محیط کار از تعامل سه عامل ریتم سیرکادین وضعیت خواب و فرایندهای اصلی وظیفه/ کار میباشد. بعالوه عواملی چون ویژگیهای شغل و زمانبندی کار با افزایش احتمال همراه هستند )7(. در مطالعه دیگری که توسط آلتون گالگر و تازیی )511( در زمینه بررسی ارتباط متغیرهای جمعیت- شناختی و رفتارهای معلمان صورت گرفت بیان گردید که جنسیت با مصرف سیگار و موقعیت اجتماعی اقتصادی کارکنان ارتباط معناداری داشتهاند. بعالوه وضعیت تأهل آنها نیز با مصرف صبحانه خواب کافی طول زمانکاری مناسب فعالیت جسمانی منظم و رژیم غذایی مناسب مرتبط بوده است )1(. جانگنل وهمکاران )511( در بررسی عوامل جمعیتشناختی مرتبط با در مردم آمریکا بیان کردند که میزان در زنان بیشتر از مردان در افراد مجرد بیش از متأهلین افراد جوان بیش از افراد مسنتر و در افراد با سطح تحصیالت پائینتر بیشتر بوده است )9(. در مطالعهای با عنوان مقایسه بهزیستی روانشناختی دانشجویان دانشگاه پیام نور با مالحظه بر متغیرهای دموگرافیک و عملکرد تحصیلی در سال 511 بیان شد که جنسیت و تحصیل در سالهای اول و آخر دانشگاه عواملی مؤثر بر بهزیستی بودهاند ولی وضعیت تأهل ارتباط معناداری با بهزیستی آنها ندارد )35(. در پژوهشی که توسط هاشمیان و در و بهزیستی اجتماعی )با مالحظه بر برخی از متغیرهای جمعیتشناختی( در کارکنان حمل ونقل ریلی ایران میباشد. فرضیات این پژوهش عبارتند از: بین )1( )( و بهزیستی اجتماعی کارکنان )3( با توجه به سن وضعیت تأهل وضعیت فرزند سابقه کاری سطح تحصیالت موقعیت شغلی میانگین حقوق دریافتی و نوع آموزشهای گذرانده آنها تفاوت وجود دارد. بین رضایت شغلی کارکنان و متغیرهای جمعیتشناختی انتخابشده )سن وضعیت تأهل وضعیت فرزند سابقه کاری سطح تحصیالت موقعیت شغلی میانگین حقوق دریافتی و نوع آموزشهای گذرانده( ارتباط وجود دارد )0(. روش بررسی این پژوهش توصیفی پیمایشی و از نوع مقطعی است و جامعه آماری شامل تمامی 055 نفر از کارکنان حمل و نقل ریلی در سال 1391 میباشد. گروه نمونه تحقیق حاضر شامل 013 نفر است. در واقع تعداد 055 پرسشنامه میان گروه نمونه توزیع گردید ولی 013 پرسشنامه بطور کامل عودت داده شد. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه است که به شرح زیر ارائه میگردد: 1. پرسشنامه اطالعات فردی و شغلی حرفهای: به منظور جمعآوری اطالعات جمعیتشناختی و شغلی حرفهای گروه نمونه تحقیق در 15 سؤال تهیه و مورد استفاده قرار گرفت.. پرسشنامه عوامل شغلی سازمانی راهبران و رؤسای قطار: در این پژوهش جهت سنجش متغیرهای اصلی از این پرسشنامه استفاده شد که توسط کو و اسمیت در سال 515 و برای مطالعه بر روی کارکنان حمل و نقل ریلی طراحی شده است. سؤاالت پرسشنامه اصلی متناسب با اهداف پژوهش تنظیم شد. این پرسشنامه از پنج زیرمقیاس ویژگیهای محیط کار 31 سؤال زمانبندی کار 33 سؤال 31 سؤال 10 سؤال و بهزیستی اجتماعی 15 سؤال تشکیل میشود. آلفای کرونباخ آن )5/191( از طریق یک مطالعه مقدماتی بر روی گروه نمونه 05 نفری برآورد شد. همکاران )1311( با عنوان بررسی رابطه بین ویژگیهای جمعیتشناختی با میزان بهزیستی ذهنی و شادمانی در جمعیت شهر تهران صورت گرفت بیان شد که متغیرهای جنسیت و وضعیت تأهل برخالف تحصیالت سن و شغل تفاوت معناداری در میزان بهزیستی ذهنی ایجاد نمیکند )5/551=P(. سه متغیر تحصیالت سن و شغل به ترتیب سهم بیشتری را در بین بهزیستی روانی داشتند و در سهم ویژگیهای جمعیتشناختی در میزان بهزیستی اندک میباشد )31(. هدف اصلی این تحقیق بررسی نقش سن و سابقه کار 00

5 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران روایی ظاهر و محتوای آن نیز از طریق تأیید ده نفر از صاحب- نظران و متخصصان و محاسبه شاخص روایی محتوا )5/90( برآورد گردید. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی و آمار استنباطی )همبستگی پیرسون آزمون مستقل تحلیل واریانس یکطرفه دو گروه t و آزمون تعقیبی توکی( و از طریق نرمافزار آماری SPSS0 استفاده شده است. کد اخالق مطالعه حاضر SBMU.REC می باشد که در مرکز ایمنی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به تصویب رسیده است. مشکالت مربوط به اختالل در زندگی اجتماعی کاهش بهرهوری ایمنی یافتهها یافتههای توصیفی نشان میدهند که تمامی کارکنان مرد اکثرا در محدوده سنی سال )01/11 درصد( 9 درصد از آنها متأهل 15 درصد دارای فرزند اکثر آنها )01/19 درصد( دارای تحصیالت دیپلم جدول 1: مشکالت شایع ناشی از نوبت کاری درصد 11 آنها راهبران درصد 0/ دارای سابقه کار سال و 0/9 درصد دارای سابقه کار بین 3-9 سال بوده 10 درصد آموزشهای فنی و حرفهای را گذرانده اکثرا دارای حقوق بین /1 درصد شاغل در قطارهای مقرره بودهاند. به طور متوسط کارمندی که در شب کار میکند یک ساعت و نیم کمتر میخوابد هزار تومان و مشکالت و دردهای معده و شکم مشکالت گوارشی و مش در هضم غذا احتمال بیشتر ابتال به بیماریهای قلبی- عروقی در مورد ارتباط با خانواده دوستان واحدهای کاری جلسات و دیگر گردهماییها بیشتر در مورد وظایف مبتنی بر دانش در مقایسه با وظایف مبتنی بر مهارت یا نقش میزان حوادث میتواند افزایش یابد با توجه به نتایج بدست آمده از جدول شماره میتوان گفت که اگرچه رابطه ضعیفی بین میزان کارکنان و سن آنها وجود دارد )5/13 = r ( اما با توجه به 5/557= P این رابطه معنادار است. به عبارت دیگر با افزایش سن میزان P نیز افزایش مییابد. بعالوه با توجه به 5/51- = r و r و =5/179 = P و -5/510 = 5/770 معناداری بین میزان و سن و مشاهده نمیگردد. جدول : ضرایب همبستگی پیرسون سن و و بهزیستی اجتماعی کارکنان به ترتیب رابطه بهزیستی اجتماعی p-value 5/557 5/179 5/770 متغیر سن و سن و سن و بهزیستی اجتماعی ضریب همبستگی 5/13-5/51 5/510 = 5/51 α مشاهده میشود. جدول شماره 3 نیز با توجه به =F 7/19 و = 5/557 p نشان میدهد که ارتباط معناداری بین سن با در سطح جدول 3: رگرسیون تک متغیری جهت پیشبینی از طریق سن p-value F منبع تغییرات مجموع مجذورات درجه آزادی میانگین مجذورات 5/557 7/19 370/011 01/ / /091 رگرسیون باقیمانده 09

6 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... با توجه به جدول شماره 0 و دادههای آن نیز میتوان گفت بدین معنی که با افزایش سن کارکنان نیز افزایش که ارتباط و معناداری بین مثبت سن و وجود دارد. مییابد. متغیر متغیرهای پیشبینیکننده سن همانطور که جدول شماره 0 نشان میدهد با توجه به مقادیر جدول 0: ضرایب رگرسیون مرتبط با جدول شماره 3 میزان B ضریب بتا p-value 5/557 میزان t /191 5/13 5/15 )α 1 =5/509 α و =5/039 α 3 =5/91( و سطوح معناداری t به ترتیب از نظر آماری تفاوت معناداری بین و وضعیت تاهل دیده می شود ولی بین و بهزیستی کارکنان و وضعیت تأهل آنها مشاهده نمیشود. t میزان به مالحظه اجتماعی ضمنا و سطوح معناداری )5/707= 3 α α =5/300 با و 5/511= 1 α( به ترتیب تفاوت معناداری بین و و بهزیستی اجتماعی کارکنان و داشتن یا نداشتن فرزند در آنها یافت نمیشود. بعالوه با توجه به مقادیر t سطوح معناداری =5/537( 3 α و )α 1 =5/551 α =5/555 بین و بهزیستی اجتماعی کارکنان و موقعیت شغلی آنها یافت میشود. به نحوی که و اجتماعی راهبران در وضعیت بهتری قرار دارد. بهزیستی 0

7 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران جدول 0: تفاوت میانگین و بهزیستی اجتماعی کارکنان بر حسب وضعیت تأهل داشتن فرزند و موقعیت شغلی و نوع آموزش گذرانده متغیر وضعیت تأهل داشتن فرزند موقعیت شغلی آموزش گذرانده منبع تغییرات بهزیستی اجتماعی بهزیستی اجتماعی بهزیستی اجتماعی بهزیستی اجتماعی رابطه درسطح 5/50 معنی دار است مجرد متأهل مجرد متأهل مجرد متأهل سطوح دارای فرزند فاقد فرزند دارای فرزند فاقد فرزند دارای فرزند فاقد فرزند راهبران رئیس قطار راهبران رئیس قطار راهبران رئیس قطار فنی و حرفهای فنی و حرفهای و ایمنی و بهداشت فنی و حرفهای میانگین انحراف معیار میزان t درجه آزادی p-value 5/509 5/039 5/91 5/511 5/300 5/707 5/551 5/555 5/537 5/939 30/ / / / / /311 70/ /905 5/770-5/595 1/191-5/901-5/315-3/39 3/701 /599-5/571 1/ / / / / / /1701 1/ / / / / /0909 0/ / / / / /5011 7/ /901 01/11 00/91 31/ /5131 0/0931 0/ /3000 0/005 31/ /5110 0/053 31/ / /111 31/ /9031 0/005 3/ / / /1111 5/ /17 فنی و حرفهای و 9/ /933 ایمنی و بهداشت فنی و حرفهای 15/ /1175 5/111 11/01 1/390 فنی و حرفهای و 7/ /017 ایمنی و بهداشت جدول 1: تفاوت میانگین و مقایسه و بهزیستی اجتماعی کارکنان به تفکیک سطح تحصیالت متغیر منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی مربع میانگین p-value F بهزیستی اجتماعی 5/33 5/109 5/10 1/01 1/913 5 /000 71/091 10/ 919 ببن گروهی درون گروهی درون گروهی 0/ /115 97/110 00/ / / / / /051 19/71 155/ / درون گروهی / 53 0

8 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... جدول 7: تفاوت میانگین و مقایسه و بهزیستی اجتماعی کارکنان به تفکیک سابقه کار متغیر منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی مربع میانگین p-value F بهزیستی اجتماعی رابطه در سطح 5/50 معنی دار است درون گروهی درون گروهی 5/550 5/550 5/071 0/015 0/011 5 /11 35/115 01/ /17 90/71 11/ / / / / / / / / / درون گروهی / 53 جدول 1: تفاوت میانگین و مقایسه و بهزیستی اجتماعی کارکنان به تفکیک حقوق متغیر منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی مربع میانگین p-value F بهزیستی اجتماعی 5/531 5/31 5/531 /133 1/101 / / / 911 درون گروهی درون گروهی رابطه در سطح 5/50 معنی دار است 01/ /015 91/137 90/ / / / / / /901 91/ / درون گروهی / 53 جدول 9: تفاوت میانگین و مقایسه و بهزیستی اجتماعی کارکنان به تفکیک سیستم کاری متغیر منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی مربع میانگین p-value F بهزیستی اجتماعی 5/70 1/ 91 5/555 11/ /97 0/ /03 93/10 130/ درون گروهی 1031/009 5/513 / 71 71/019 99/ / / / درون گروهی 315 رابطه در سطح 5/50 معنی دار است /170 00/ / درون گروهی /

9 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران بعالوه با توجه به مقادیر t و سطوح معناداری )5/111= 3 α و 5/110=α α( 1 5/939= به ترتیب تفاوت معناداری بین و بهزیستی اجتماعی کارکنان و آموزش گذرانده در 5/50=α مشاهده نمیشود. همانطور که جدول شماره 1 نشان میدهد با توجه به مقادیر )α 1 =5/33 و α=5/109 α 3 =5/10( و سطوح معناداری F تفاوت معنادری بین و بهزیستی اجتماعی کارکنان و سطح تحصیالت آنها در 5/50=α وجود ندارد. با توجه به جدول شماره 7 میزان )0/015( F در سطح خطای 5/51 معنادار بوده و در نتیجه وجود تفاوت بین میانگین در گروههای دارای سابقه کاری مختلف تأیید میگردد و در افرادی که دارای سابقه کاری بیش از 7 سال هستند سطح بیشتری نسبت به سایر گروهها دارند. بعالوه با توجه به میزان )0/011( F که در سطح خطای 5/51 معنادار میباشد و در نتیجه فرض وجود تفاوت بین میانگین در گروههای با سابقه کاری مختلف تأیید میشود بنحوی که میانگین در گروه با سابقه کار 1 تا 7 سال از سایر جدول شماره 9 و مقادیر F و سطوح معناداری )5/513=α 5/70= 1 α( تفاوت معناداری بین و بهزیستی اجتماعی کارکنان و سیستم کاری آنها وجود ندارد. در مقابل با توجه به میزان )11/530( F در سطح خطای 5/50 تفاوت معناداری بین میانگین در گروههای شاغل در سیستم کاری مختلف تأیید میشود. بطوری که میزان در کارکنان شاغل در قطارهای مقرره باالتر از سایر گروهها میباشد. بحث از یافتههای مطالعه حاضر میتوان دریافت که بین سن کارکنان و میزان در آنها در سطح 5/50 رابطه مثبت معنادار وجود دارد بنحوی که با افزایش سن میزان نیز افزایش خواهد یافت. ولی بین سن با متغیرهای و بهزیستی اجتماعی کارکنان ارتباط معناداری مشاهده نمیشود. بعالوه بین و بهزیستی اجتماعی راهبران و رؤسای قطار با مالحظه بر وضعیت تأهل داشتن فرزند نوع آموزش گذرانده و سطح تحصیالت آنها تفاوت معناداری مشاهده نمیگردد. میزان و بهزیستی اجتماعی در کارکنان با موقعیت شغلی آنها ارتباط معناداری دارد بنحوی که در رؤسای قطار بیشتر از راهبران و و بهزیستی اجتماعی در راهبران باالتر از رؤسای قطار میباشد. و آنها با سابقه کار نیز مرتبط می- باشد و افرادی که دارای سابقه کار بیش از 7 سال هستند بیش از سایر گروهها خسته میشوند و اختالف معناداری بین اشخاصی که سابقه کاری زیر 7 سال دارند وجود ندارد. میانگین در گروه با سابقه کار 1 تا 7 سال از سایر گروهها بیشتر و در گروه با سابقه کار بیش از 7 سال کمتر از سایر گروهها میباشد. ولی در مقابل بهزیستی اجتماعی آنها ارتباط معناداری با سابقه کار آنها ندارد. بین و کارکنان و حقوق دریافتی آنها بر خالف بهزیستی اجتماعی آنها ارتباط معناداری وجود ندارد بنحوی که میانگین بهزیستی اجتماعی در گروه دارای حقوق هزار تومان باالتر از گروه با بیش از 1155 هزار تومان میباشد. همچنین بین گروهها بیشتر و در گروه با سابقه کار بیش از 7 سال کمتر از سایر گروهها میباشد. بعالوه با توجه به مقدار 5/11=F و 5/071=p وجود تفاوت بین میانگین بهزیستی اجتماعی در گروههای دارای سابقه کاری مختلف ردمیشود. با توجه به جدول شماره 1 میزان )/133( F در سطح خطای 5/50 معنادار بوده و در نتیجه فرض وجود تفاوت بین میانگین در گروههای دارای حقوق مختلف تأیید میشود و میزان در گروه با حقوق بیش از 1155 هزار تومان بیش از سایر گروهها میباشد. مقدار 1/101=F و 5/31= p در مورد نشان دهنده عدم وجود تفاوت بین میانگین در گروههای دارای حقوق مختلف میباشد. بعالوه با توجه به میزان )/911( F در سطح خطای 5/50 وجود تفاوت بین میانگین بهزیستی اجتماعی در گروههای دارای حقوق مختلف تأیید می- شود بنحوی که میزان بهزیستی اجتماعی در کارکنان با حقوق هزار تومان بیش از سایر گروهها میباشد. با توجه به 0

10 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... متغیرهای و بهزیستی اجتماعی و سیستم کاری )دپو فوقالعاده و مقرره( نیز تنها در مورد کارکنان در سطح 5/50=α ارتباط معناداری مشاهده گردید بطوری که میانگین در کارکنان شاغل در قطارهای مقرره باالتر از سایر گروهها میباشد. یافتههای این پژوهش با مطالعه گلس و فوجیموتو )1990( در بررسی و افسردگی در آمریکا مبنی بر ارتباط پرداخت حقوق مناسب با کاهش سطح افسردگی مغایرت دارد )0(. همچنین این یافتهها با پژوهش کاندوال و دیگران )551( مبنی بر ارتباط افزایش سن با کاهش مغایرت دارد. یافتههای پژوهش حاضر با مطالعه صورت گرفته توسط میلیا و همکاران )511( با عنوان عوامل جمعیتشناختی و حوادث رانندگی مبنی بر افزایش احتمال با ویژگیهای شغلی و زمانبندی کار مشابه است )7(. یافته- های آلتون و همکاران )511( مبنی بر مرتبط بودن وضعیت تأهل با خواب کافی فعالیت جسمانی منظم و رژیم غذایی مناسب در بررسی ارتباط متغیرهای جمعیتشناختی و رفتارهای معلمان نیز مؤید یافتههای حاضر است )1(. جانگنل و همکاران )511( در بررسی عوامل جمعیتشناختی مرتبط با در مردم آمریکا دریافتند که در افراد مجرد بیش از متأهلین افراد جوان بیش از افراد مسن و در افراد با تحصیالت پایینتر بیشتر بوده است که با یافتههای این مطالعه مشابهت دارند )9(. بعالوه این یافتهها با نتایج مطالعه بردبار و همکاران )511( با عنوان مقایسه بهزیستی روانشناختی دانشجویان با مالحظه بر متغیرهای دموگرافیک و عملکرد تحصیلی مبنی بر نقش مهم وضعیت تأهل در بهزیستی مشابهت دارد )35(. هاشمیان و دیگران )1311( در بررسی رابطه بین ویژگیهای جمعیتشناختی با میزان به- زیستی روانی و شادمانی در جمعیت شهر تهران بیان داشتند که جنسیت و وضعیت تأهل برخالف سن و شغل تفاوت معناداری در میزان بهزیستی ایجاد نمیکند که با یافتههای پژوهش حاضر مشابهت دارد )31(. نتیجه گیری در یک جمعبندی ی میتوان گفت که سن عامل مهمی در بروز کارکنان قطار )رؤسا و راهبران( است. بدین معنا که رابطه مستقیم این دو متغیر بدیهی بوده و با افزایش سن نیز افزایش مییابد. بنابراین این امر میتواند با توجه به ماهیت کار کارکنان قطار به عنوان یک عامل مهم در بکارگیری نیروی انسانی مورد نیاز این صنعت درنظرگرفته شود. چنانچه نتایج این تحقیق نشان میدهد رؤسای قطار بیش از راهبران است. دلیل این موضوع میتواند میزان و گستره باالی مسئولیت و وظایف شغلی چون تصمیمگیری در رؤسای قطار باشد. این موضوع احتماال بارکاری ذهنی بیشتری را برای آنها ایجاد میکند که افزایش مفرط )جسمانی و روانی( را برای آنها در پی خواهد داشت. در عین حال سابقه کار نیز در این شغل عامل مهمی در بروز و کاهش میباشد بدین صورت که کارکنان دارای سابقه کار بیش از 7 سال از لحاظ و در وضعیت ضعیفتری در مقایسه با گروه دارای سابقه کار 1 تا 7 سؤال قرار دارند. در اینجا میتوان نتیجهگیری نمود که ماهیت کار رؤسا و راهبران قطار بگونهای است که مشاغل آنها میتواند در گروه مشاغل سخت قرار گیرد. از اینرو برای این مشاغل دو پیشنهاد مطرح میشود یکی اینکه رؤسا و راهبران دارای سابقه کار بیش از 7 سال در مشاغل ثابت اداری و مدیریتی سازمان مرکزی قرار گیرند تا از تجربه آنها در این بخش استفاده بهینه بعمل آید چراکه کیفیت کار این افراد بعلت کاهش و افزایش کاهش مییابد که در نهایت این امر در کاهش کارایی مشاغل سخت قرار گیرد. از اینرو برای این مشاغل دو پیشنهاد مطرح میشود یکی اینکه رؤسا و راهبران دارای سابقه کار بیش از 7 سال در مشاغل ثابت اداری و مدیریتی سازمان مرکزی قرار گیرند تا از تجربه آنها در این بخش استفاده بهینه بعمل آید چرا که کیفیت کار این افراد بعلت کاهش و افزایش کاهش می- یابد که در نهایت این امر در کاهش کارایی کارکنان و همچنین 0

11 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران بهرهوری سازمانی اثرگذار خواهد بود. دوم اینکه این گروه )با سابقه کار بیش از 7 سال( از مزایای بازنشستگی مشاغل سخت و زیانآور نیز استفاده نمایند. نکته قابل توجه دیگر اینکه رؤسا و راهبران قطار با حقوق کمتر از 1155 هزار تومان از بهزیستی اجتماعی بهتری در مقایسه با گروهی که حقوق بیش از 1155 هزار تومان دارند برخوردارند. دلیل این موضوع آن است که کارکنان دارای حقوق کمتر ساعات کار کمتری را در محل کار خود میگذرانند و طبیعتا ساعات بیشتری را برای گذراندن اوقات فراغت خود در کنار خانواده و ایجاد ارتباطات و تعامالت اجتماعی دیگر در مقایسه با گروهی که از حقوق باالتری برخوردارند در اختیار دارند. بنابراین بهرهمندی از حقوق باالتر مستلزم گذراندن ساعات کار بیشتر در محل کار است که بالطبع میزان تعامالت اجتماعی آنان را نیز کاهش میدهد و در نتیجه کمبود تعامالت و ارتباطات اجتماعی باعث کاهش بهزیستی اجتماعی در آنها خواهد شد. تقدیر و تشکر منابع 5. Hendrich HW. Macroergonomics Methods: Assessing Work System Structure. In: Hendrick HW, Kleiner BM. Macro ergonomics Theory, Methods and Applications. USA: Lawrence Erlbaum Associates; 00, Job R, Dalziel J. Defining fatigue as a condition of the organism and distinguishing it from habituation, adaptation, and boredom. In: Hancock PA, Desmond PA. Stress, Workload and Fatigue. USA; 001, World Health Organization. Risk reduction and emergency preparedness: WHO six-year strategy این مقاله حاصل بخشی از پایاننامه با عنوان "بررسی ارتباط عوامل سازمانی و زمانبندی کار با سطح و بهزیستی اجتماعی لکوموتیورانان و رؤسای قطار شرکت راهآهن جمهوری اسالمی ایران" در مقطع کارشناسیارشد ارگونومی میباشد که با حمایت دانشکده ایمنی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اجرا شده است. وظیفه خود میدانیم از تمامی کارکنان و مسئولین شرکت راهآهن جمهوری اسالمی ایران به علت همکاری صمیمانه خود در انجام این پژوهش سپاسگزاری نمائیم. مشارکت نویسندگان طراحی پژوهش: س.ق جمع آوری داده: س.ق ش.ط تحلیل داده: س.ق ر.خ نگارش واصالح مقاله: س.ق تضاد منافع هیچگونه تضاد منافعی از سوی نویسندگان گزارش نشده است. 1. Irannejad Pariz M, Sasangohar P. Organization and Management from Theory to Practice, 6nd ed, Iran Graduate Institute of Banking, 003. [Persian]. Saatchi M. Work Psychology, 14nd ed, IRAN, Virayesh, 007. [Persian] 3. In Waldemar K, Marras WS, editor. Occupational Ergonomics. Principle of Work Design. 1nd ed. Boca Raton: CRC press; 003, Hendrick HW. Organizational design. In: Salvendy G. Handbook of Human Factors. New York: Wiley; 1987,

12 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... for the health sector and community capacity development. Geneva; 007, Staplin L, Ball K, Park D, Decina L, Lococo KH, Kenneth WG, Kotwal B. Synthesis of human factors research on older drivers and highway safety: Older driver research synthesis. Virginia: Turner-Fairbank Highway Research Center; 1997, Fisk AD, Rogers WA, Charness N, Czaja SJ, Sharit J. Characteristics of older adults users. In: Designing for older adults: Principles and creative human factors approaches. London, Taylor & Francis; 005, Noyes J. Organizational Issues. In: Noyes J. Designing for humans: Psychology at work. London: Taylor & Francis; 001, Singleton WT. Needs and Organizations: Psychological ergonomics. London: Cambridge University press; 1989, Singleton WT. Performance and job design: Psychological Ergonomics. London: Cambridge University press; 1989, Helander M. A Guide to Human Factors and Ergonomics. London: Taylor & Francis; 006, Ku Ch Smith M. Organizational factors and scheduling in locomotive engineers and conductors: Effects on fatigue, health and social well-being. Applied Ergonomics. 010; 41(1): Fagan C, Lyonette C, Smith M, Saldaña-Tejeda A. The influence of working time arrangements on work-life integration or 'balance': a review of the international evidence. ILO Geneva; Arrangements on work-life integration or balance: A review of the international evidence. Geneva: International Labour Office; 011, Swanberg JE, McKechnie SP, Ojha MU, James JB. Schedule control, supervisor support and work engagement: A winning combination for workers in hourly jobs. Journal of Vocational Behavior. 011, 79(3): Swanberg JE, McKechnie SP, Ojha MU, James JB. Schedule control, supervisor support and work engagement: A winning combination for workers in hourly jobs. Journal of Vocational Behavior. 011, 79(3): Dembe AE, Delbos RG, Erickson JB. The effect of occupation and industry on the injury risks from demanding work schedules. Journal of Occupational and Environmental Medicine. 008; 50(10): Chandola T, Britton A, Brunner E, Hemingway H, Malik M, Kumari M, Badrick E, Kivimaki M, Marmot M. Work stress and coronary heart disease: What are the mechanisms?. Heart Journal. 008; 9: Harma M. Workhours in relation to work stress, recovery and health: Scand J. Work Environ. Health. 006; 3: Brogmus G, Maynard W. Safer shift work through more effective scheduling. Occupational Health and Safety. 006; 75(1): 16. 9

13 نقش سن و سابقه کار در و... شهناز طباطبایی و همکاران 3. Vander Hulst M. Long work hours and health. Scandinavian Journal of Work Environment and Health. 003; Sparks K, Cooper C, Fried Y, Shirom A. The effects of hours of work on health: A metaanalytic review. Journal of Occupational and Organizational Psychology. 1997; 70(4): Glass J, Fujimoto T. Housework, paid work, and depression among husbands and wives. Journal of Health and Social Behavior. 1994; 35(): Fagan C, Lyonette C, Smith M, Saldaña-Tejeda A. The influence of working time arrangements on work-life integration or balance: A review of the international evidence. Geneva: International Labour Office; 011, Milia LD, Michael H, Smolensky B, Costa G, Howarth HD. Demographic factors, fatigue and driving accidents: An examination of the published literature. Accident Analysis and Prevention. 011; 43(): Altun F, Caglar C, Taziei H. Some demographic variables and personal health behaviors of teachers. Procedia of Social and Behavioral Sciences. 011; 15: Junghaenel DU, Christodoulou Ch, Lai J, Stone AA. Demographic correlates of fatigue in the US general population: Results from the patientreported outcomes measurement information system (PROMIAS) initiative. Journal of Psychometric Research. 011; 71(3): Tabe Bordbar F, Nikkar M, Yazdani F, Alipoor A. Comparing of psychological well-being level of student of Shiraz Payam-e-Noor University in view of demographic and academic performance variables. Procedia of Social and Behavioral Sciences. 011; 9: [Persian] 31. Hashemian K, Pour Shahriari MS, Bani Jamali Sh, Golestani Bakht T. The study of relationship between demographic characteristics and amount of subjective well- being and happiness in Tehran city population. Psychological Researches Journal of AL Zahra University. 007; 3(3): [Persian] 96

14 شهناز طباطبایی و همکاران نقش سن و سابقه کار در و... The Role of Age and Work Experience on Fatigue, Health, and Social Well-being of Employees; a Case Study of Iran Railway Transportation Employees Shahnaz TABATABAEI 1, Reza KHANI JAZANI, Saeed GHANEH *3 Original Article Received: 017/0/06 Accepted: 017/05/09 Citation: TABATABAEI Sh, KHANI Jazani R, GHANEH S. The Role of Age and Work Experience on Fatigue, Health, and Social Wellbeing of Employees; a Case Study of Iran Railway Transportation Employees. Occupational Hygiene & Health Promotion Journal 017; 1(1): Abstract Introduction: This research investigated the relationship of fatigue, health, and social well-being with demographic variables among Iran railroad operators. Methods: In this regard, 500 locomotive engineers and conductors were randomly selected out of 400. Then, 413 of the selected participants answered job-organizational factors of locomotive engineers and conductor's questionnaire as well as the personal data sheet, completely. Cronbach s alpha of the questionnaire was Its validity was confirmed through pilot study on 50 participants and specialist (CVI = 0.95). Results: For analyzing demographic data, correlation, t-test, and one-way ANOVA tests were conducted through the SPSS 0 software. Results showed that there are statistically significant relationships between employee s age and their fatigue, social well-being and salary, health and work system and fatigue, health and social well-being with job position and work experience (p < 0/001). Conclusion: Furthermore, it was observed that these variables are not significantly related with participants' marital status, having children, kind of passed training, and education. Keywords: Fatigue, Health, Social Well-being, Transportation 1 Department of Industrial Safety, School of Health, Safety and Environment, Martyr Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran Professor, Department of Agronomy, School of Health, Safety and Environment, Martyr Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran 3 PhD Student Ergonomics, Professional Health Engineering Department, School of Health, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran (Corresponding Author: saeedghaneh@yahoo.com) 90